Ρατσισμός είναι η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους, διακρινόμενοι είτε από το χρώμα του δέρματος, την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, είτε από τον σεξουαλικό προσανατολισμό κτλ. Το πιο συνηθισμένο είδος ρατσισμού, και αυτό που έχει δώσει την αρχική ονομασία στην λέξη, ιταλ. (ράτσα/ razza = φυλή), είναι ο φυλετικός ρατσισμός.
Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως έχουν χυθεί τόνοι μελάνης σε βιβλία και δοκίμια για την εξήγηση του παραπάνω όρου. Προφανώς και δεν περιμένατε το συγκεκριμένο άρθρο να σας υποδείξει πως η Ιστορία έχει να μας διδάξει παραδείγματα επιστημόνων οι οποίοι είτε αντιμάχονταν τον ρατσισμό, είτε τον υποστήριζαν (ναι! Έχουν υπάρξει και αυτές οι περιπτώσεις) επάνω σε μια επιστημολογική βάση για την εξήγηση των διακρίσεων. [1] Αυτό που θα πρέπει να καταστεί σαφές όμως είναι πως πολύ συχνά εμπλέκονται οι όροι διαφορετικότητα και διάκριση (με αρνητικό πρόσημο χρωματισμένη) με τέτοιο τρόπο ώστε να επιδιώκεται η αιτιολόγηση ακραίων απόψεων. Μάλιστα, ένα ενδιαφέρον θέμα για το μάθημα της Έκθεση σε μαθητές Γ’ Λυκείου θα ήταν ακριβώς αυτό: Υπάρχει συσχετισμός μεταξύ διαφορετικότητας και διάκρισης; Και αν ναι υπάρχουν σαφή και διακριτά όρια;
Θα μπορούσαν πάλι να γραφούν αμέτρητες σειρές ακόμη και μέσα σε αυτό το κείμενο για τα διάφορα είδη ρατσισμού τα οποία συναντώνται στην καθημερινότητα μας και δεν άπτονται μόνο ζητημάτων φυλετικών διακρίσεων. Η πρόθεση άλλωστε δεν είναι η καταγραφή των ειδών αυτού(κοινωνικός, σεξουαλικού προσανατολισμού, ιδεολογικός κλπ.), αλλά η εστίαση σε μια συγκεκριμένη μορφή ρατσισμού που αφορά στο χρώμα του δέρματος η οποία όμως εντοπίζεται στον χώρο του ποδοσφαίρου – ένα άθλημα από τον λαό για τον λαό.
Για να μπορέσουμε να παρατηρήσουμε ρατσιστικές συμπεριφορές – και να τις κατανοήσουμε – στα γήπεδα της Ιταλίας αρκεί να σκεφτούμε πως ένα μέρος αυτής της κοινωνίας είναι εμποτισμένο με αντίστοιχες ιδέες, οι οποίες μάλιστα πολλές φορές μεταφέρονται από γενιά σε γενιά με την μορφή κληρονομικού (sic) αξιώματος!
Σύμφωνα με την έρευνα του newitalians.eu[2] – τα πορίσματα της οποίας μερικώς δημοσιεύτηκαν στον ιστότοπο του The Conversation[3] – o νόμος για την απόκτηση της ιθαγένειας (ο οποίος εν πολλοίς καθορίζει και την υπηκοότητα) βασίζεται στην ιδέα της συγγένειας εξ αίματος[4], δίνοντας περισσότερα προνόμια σε όσους θεωρούνται «βέροι» Ιταλοί και περιθωριοποιώντας ταυτόχρονα τα παιδιά των μεταναστών.
Ο νόμος 91[5] της 5ης Φεβρουαρίου 1992, λοιπόν προβλέπει πως για να λάβει ένα παιδί Ιταλική υπηκοότητα θα πρέπει ο ένας από τους δύο γονείς του να είναι Ιταλός. Δεύτερης γενιάς Ιταλοί μπορούν να αιτηθούν για την υπηκοότητα μετά τα 18 τους χρόνια, έχοντας ζήσει όλο αυτό το διάστημα στην Ιταλία, χωρίς παρόλα αυτά να τους εγγυάται κάποιος ότι θα την λάβουν. Η διαδικασία είναι χρονοβόρα, διαρκεί 2-4 χρόνια και η αβεβαιότητα της απόφασης είναι ένας παράγοντας φόβου για όσους το επιδιώξουν.[6]
Ένα απλό παράδειγμα θα μας βοηθήσει να το κατανοήσουμε καλύτερα: τα εγγόνια ενός Ιταλού, ο οποίος μετανάστευσε στην Αργεντινή τον περασμένο αιώνα, και τα οποία δεν μιλούν Ιταλικά – άρα κατ’ επέκτασιν δεν έχουν δεσμούς με την χώρα – έχουν προτεραιότητα στην λίστα απόκτησης της υπηκοότητας από τα παιδιά κάποιου Αφρικανού μετανάστη τα οποία γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και έλαβαν εκπαίδευση στην Ιταλία.
Η μεταναστευτική πολιτική της Ιταλίας αλλά και οι εμπρηστικές δηλώσεις του Υπουργού Εσωτερικών και αντιπροέδρου της Κυβέρνησης Conte, Matteo Salvini, οδήγησαν επίσης στην δημιουργία εχθρικού κλίματος και επιθέσεων ενάντια στους μετανάστες. Το ανησυχητικό δείγμα αντικατοπτρίζεται στην καταγραφή 33 περιστατικών με ρατσιστικό κίνητρο σε διάστημα 60 ημερών το 2018[7], με πιο γνωστό εκείνο με θύμα την Ιταλή δισκοβόλο, Daisy Osakue. [8]
Οι (αθλητικές) παρυφές του φαινομένου
Η παρούσα ενότητα θα αφιερωθεί κυρίως στην ανάλυση των ρατσιστικών περιστατικών με θύματα τους Romelu Lukaku και Mario Balotelli, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν θα καταγραφούν παρόμοια περιστατικά ή θα παραγνωριστεί η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που οδηγεί στην ύπαρξη τους.
Τον Σεπτέμβριο του 2019, στον αγώνα μεταξύ Cagliari και Inter για την Serie A, o Lukaku ετοιμάζεται να εκτελέσει στο 72ο λεπτό ένα πέναλτι στο οποίο αν ευστοχήσει θα δώσει εκ νέου το προβάδισμα στους φιλοξενούμενους. [9] Ενόσω έπαιρνε την θέση του λίγο πίσω από την μπάλα ο επιθετικός της Ιnter, ακούγονταν ιαχές από την εξέδρα των γηπεδούχων – οι οπαδοί μιμούνταν μαϊμούδες – σε μια προσπάθεια να «πικάρουν» τον Lukaku, ώστε εκείνος να αστοχήσει.[10] Ο Βέλγος διεθνής ευστοχεί, δίνοντας την νίκη στην ομάδα του ενώ αργότερα πήρε θέση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταδικάζοντας το εις βάρος του περιστατικό. [11]
Το πλέον σοκαριστικό στην συγκεκριμένη υπόθεση είναι πως οι οπαδοί της Cagliari, δεν τιμωρήθηκαν ποτέ για αυτό το ρατσιστικό περιστατικό παρά μόνο επιβλήθηκε πρόστιμο 5000€ στο σύλλογο για ρίψη αντικειμένων – μπουκάλια εν προκειμένω – τα οποία όμως αφορούσαν το παιχνίδι εναντίον της Parma σε διαφορετική χρονική στιγμή. Το σκεπτικό της απόφασης της επιτροπής αθλητικής δικαιοσύνης της Ιταλικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας στηρίχθηκε στο ότι οι ιαχές αυτές δεν μπορούσαν να ληφθούν ως μορφές διάκρισης ή αντικείμενα ρατσιστικού περιεχομένου λόγω της μικρής κλίμακας αλλά και της μη διαπίστωσης τους ως τέτοιες. Συνέχισαν προσπαθώντας να το παρουσιάσουν ως μεμονωμένη πράξη η οποία έλαβε χώρα μόνο κατά την διάρκεια εκτέλεσης του πέναλτι και όχι στον υπόλοιπο αγώνα. [12]
Πολύ σωστά καταλάβατε: υποβάθμισαν ένα ντροπιαστικό γεγονός ακριβώς επειδή διήρκεσε μερικά λεπτά αντί να καταδικαστεί μόνο και μόνο για την ύπαρξη του!
Αλγεινή εντύπωση προκαλεί η στάση των οργανωμένων οπαδών της Inter οι οποίοι έσπευσαν να δώσουν εξηγήσεις στον Lukaku, κάνοντας ένα μικρό break down αντίστοιχων πρακτικών. Στην δημοσίευση η οποία αναρτήθηκε στο Facebook,[13] υποστηρίχθηκε πως οι ιαχές αλλά και άλλες παρόμοιες εκδηλώσεις είναι μόνο μερικοί τρόποι για να βοηθήσουν την ομάδα τους και να εκνευρίσουν τον αντίπαλο -να «χαλάσουν» το μυαλό του αθλητή όπως θα λέγαμε στην ποδοσφαιρική αργκό. Παρουσίασαν ακόμη το club της Inter ως έναν πολύ-εθνικό οργανισμό, ο οποίος σέβεται και αποδέχεται την διαφορετικότητα, και ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να έχει στις τάξεις του ρατσιστές. Ακόμη υποστήριξαν πως οι Ιταλοί ποδοσφαιρόφιλοι γνωρίζουν πολύ καλά την έννοια του ρατσισμού και σε καμία περίπτωση δεν συνταυτίζονται με αυτή.
Νομίζω πως οι περισσότεροι είμαστε υπέρ της πολιτικής στάσης και της κοινωνικής δράσης των οργανωμένων οπαδών πάντα όμως στα πλαίσια αποφυγής ακροτήτων και υιοθέτησης επικίνδυνων απόψεων. Ένας αρκετά καχύποπτος νους όμως θα έβλεπε την παραπάνω δήλωση ως – στην χειρότερη των περιπτώσεων – ξέπλυμα αντίστοιχων φαινομένων που πιθανόν να έχουν λάβει χώρα στο παρελθόν με την Inter να είναι στον ρόλο του θύτη. Αν ο όρος ξέπλυμα σας φαίνεται βαρύς θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως όλα τα παραπάνω μπορούν να ιδωθούν και ως μια «τύποις αιτιολόγηση» ορισμένων πάγιων τακτικών εντός του γηπέδου.
Η δεύτερη υπόθεση εργασίας η οποία θα ήθελα να σταθώ εδώ αλλά και στις συμπερασματικές σκέψεις είναι αυτή του εν πολλοίς παρεξηγημένου και βαλλόμενου Mario Balotelli.
Παραμένουμε στο 2019, στην αναμέτρηση μεταξύ Hellas Verona και Brescia. Στο 54΄ο αγωνιζόμενος τότε με τα χρώματα της Brescia Balotelli στέλνει δυνατά τη μπάλα με ένα βολέ στην εξέδρα των οπαδών της Verona, αντιδρώντας ακριβώς στις ίδιες ιαχές που είχε ακούσει νωρίτερα ο Lukaku. To ματς διακόπτεται με τον “Super Mario” να απειλεί να φύγει από τον αγωνιστικό χώρο, όταν μετά από την επέμβαση των συμπαικτών του πείθεται τελικά να παραμείνει.[14] Ο Balotelli χρησιμοποίησε τον λογαριασμό του στο Instagram παραθέτοντας ακόμη και βίντεο υποστηρικτικό των λεγομένων του καταδικάζοντας ταυτόχρονα τα όσα βίωσε.
Για να κατανοήσουμε σε πρώτο επίπεδο την έκρηξη των Balotelli και Lukaku θα πρέπει να παρατηρήσουμε την στάση που έχουν άνθρωποι οι οποίοι σχετίζονται με το ποδόσφαιρο είτε ως παράγοντες, προπονητές, αναλυτές και δημοσιογράφοι.
Ο πρόεδρος της Ιταλικής Ολυμπιακής Επιτροπής, Giovanni Malagò, όταν του ζητήθηκε να τοποθετηθεί για όσα έχουν ήδη αναφερθεί, προσπάθησε να εξισώσει τα φαινόμενα ρατσισμού με αυτά των θεατρινισμών για να κερδίσει κάποιος ένα πέναλτι. [15] Ο πρώην Πρόεδρος της Ιταλικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, Carlo Tavvechio, κατά την διάρκεια της προεκλογικής του καμπάνιας τον Ιούλιο του 2014, επέκρινε τόσο τον αριθμό των αλλοδαπών παικτών που αγωνίζονταν τότε στο πρωτάθλημα όσο και το status το οποίο απολάμβαναν.[16] Εν τέλει ο Tavvechio κατάφερε να εκλεγεί όμως τιμωρήθηκε από τις FIFA και UEFA λίγους μήνες αργότερα. [17] Επιπρόσθετα, ο ποδοσφαιρικός αναλυτής Luciano Passirani απολύθηκε από τον σταθμό Top Calcio 24, όταν ενώ εκθείαζε τις αθλητικές ικανότητες του Romelu Lukaku είπε πως ο μόνος τρόπος να τον σταματήσει κάποιος θα ήταν: «να έχει μαζί του 10 μπανάνες για να τον ταΐσει». [18]
Παρόμοιου περιεχομένου δηλώσεις κατάφερα να ανασύρω κατά την έρευνα μου από την πάλαι ποτέ δόξα του Ιταλικού ποδοσφαίρου, Arrigo Sacchi. Ο πρώην προπονητής της Εθνικής Ιταλίας, το όχι και τόσο μακρινό 2015, φάνηκε σκεπτικός για το γεγονός πως αρκετοί παίκτες Αφρικανικής καταγωγής επιλέγονταν για τα νεαρά εθνικά κλιμάκια, κάτι το οποίο κατά την γνώμη του καταδείκνυε έλλειψη αξιοπρέπειας και τιμής.[19] Σε μια προσπάθεια να ανασκευάσει δήλωσε πως δεν είναι ρατσιστής , ισχυριζόμενος ακόμη πως η καριέρα του αποδεικνύει εάν είναι (ρατσιστής) ή όχι – υποστηρίζοντας πως έχει συνεργαστεί με αθλητές διαφόρων εθνικοτήτων.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί πως δεν σε κάνουν οι δηλώσεις σου αντιρατσιστή αλλά οι πράξεις σου. Θα πρέπει δηλαδή πρώτιστα να υποστηρίζεται – οποιαδήποτε δήλωση/κρίση- από την δημόσια στάση και έπειτα από τον δημόσιο λόγο. Η τοποθέτηση μιας ταμπέλας, οποιαδήποτε και αν είναι αυτή, ενέχει μια επικινδυνότητα η οποία αφορά στην μονόπλευρη προσέγγιση ενός ζητήματος.
To τελευταίο τετράμηνο του 2019 θα κλείσει το ίδιο ειρωνικά. Το εξώφυλλο της 5ης Δεκεμβρίου της Corriere Dello Sport, απεικόνιζε τους Romelu Lukaku και Chris Smalling ενώ στο ενδιάμεσο υπήρχε η λεζάντα Black Friday, αναφερόμενο στην επικείμενη αναμέτρηση μεταξύ Inter και Roma.[20] Όπως είναι λογικό, οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν το δέχτηκαν αδιαμαρτύρητα, ενώ άσκησαν αρκετά έντονη κριτική στο γνωστό Ιταλικό μέσο. Ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας, Ivan Zazzaroni, έσπευσε να υπερασπιστεί την δουλειά εκείνου και των συνεργατών του σε ένα αρκετά εμπρηστικό κείμενο[21] το οποίο καταφερόταν ενάντια στους επικριτές αυτών. [22]
Δεν ήταν μόνο ο ειδησεογραφικός τύπος που «έκανε φάουλ» στην συγκεκριμένη περίπτωση αλλά και οι ίδιοι οι ιθύνοντες της Serie A. Στα πλαίσια της καμπάνιας καταπολέμησης του ρατσισμού, παρουσιάστηκε ένα poster με τρεις πίνακες στους οποίους απεικονίζονταν ισάριθμοι πίθηκοι με διαφορετικά χαρακτηριστικά ο καθένας. Ο εμπνευστής της ιδέας και ζωγράφος, Simone Fugazzotto – στον απόηχο των σκληρών αντιδράσεων της κοινής γνώμης – υπεραμύνθηκε του έργου του λέγοντας[23] πως θα πρέπει να σταθεί κάποιος στα μηνύματα ισότητας που προσπαθεί να περάσει ο ίδιος ο καλλιτέχνης μέσα από τους πίνακες.
Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως – το λιγότερο – άστοχη την συγκεκριμένη ενέργεια. Θα πρέπει επίσης να έχουμε πάντοτε στο πίσω μέρος του μυαλού μας πως η εργαλειοποίση της τέχνης κατά αυτό τον τρόπο ενδεχομένως να εξυπηρετεί ορισμένα συμφέροντα – ενδεχομένως και όχι. Αυτό το οποίο όμως θα πρέπει να αντηχεί ως σήμα κινδύνου, είναι η προσπάθεια μεταφοράς και έκφρασης επικίνδυνων ιδεών ως κανονικοτήτων μέσω της τέχνης.
The bigger picture
Θα μου πείτε καλή η παρουσίαση και καταδίκη των φαινομένων Lukaku, Smalling και Balotelli αλλά μήπως δεν είναι οι μόνοι; Είναι δυνατόν ένα μέρος των Ιταλών να παρουσιάζονται ως ρατσιστές και αυτό να μην καταγράφεται πουθενά; Ως πρόλογο της παρούσας ενότητας μπορώ να πω με ασφάλεια ότι τα περιστατικά είναι αρκετά και να υποσχεθώ την παράθεση στοιχείων από τα αντίστοιχα παρατηρητήρια.
Θα ξεκινήσω παραδόξως από το δεύτερο ερώτημα ώστε να γίνει πιο εύκολα κατανοητό το μέγεθος του φαινομένου στην Ιταλία. Την εξαετία 2011-2016, το Παρατηρητήριο για το Ρατσισμό στο Ποδόσφαιρο μέτρησε περί τα 249 ρατσιστικά περιστατικά στα Ιταλικά γήπεδα ενώ μόνο την σεζόν 2017-2018, 60.[24] Επίσης, σύμφωνα με τον οργανισμό Cronache di ordinario razzismo,[25] μια διαδικτυακή πλατφόρμα καταγραφής ρατσιστικών επιθέσεων, την περίοδο από την 1η Αυγούστου 2019 – 1η Μαρτίου 2020 αναφέρθηκαν 58 υποθέσεις με ρατσιστικό κίνητρο/υπόβαθρο στον αθλητικό χώρο. [26] Αυτή η παρατήρηση έρχεται να προστεθεί στα ευρήματα του Ιταλικού Παρατηρητηρίου Ασφαλείας ενάντια των Διακρίσεων, σύμφωνα με το οποίο μόνο το 2019 κατεγράφησαν 969 εγκλήματα μίσους ή με ρατσιστικό υπόβαθρο, ήτοι ένα περιστατικό κάθε εννέα ώρες. [27] Δυστυχώς εγχειρήματα όπως η δημιουργία της Ιταλικής Ένωσης «Ποδόσφαιρο για Όλους» και του Παρατηρητηρίου για τον Ρατσισμό και τον Αντιρατσισμό δεν υποστηρίχθηκαν αρκετά. Σκοπός των παραπάνω οργανισμών ήταν η ενημέρωση γύρω από το ζήτημα των διακρίσεων και η πρόληψη για την αποφυγή εγκλημάτων μίσους.
Η UEFA από την μεριά της έχει προχωρήσει στην θέσπιση τριών κανόνων/βημάτων για την πρόληψη ρατσιστικών φαινομένων όμοιων με την περίπτωση Lukaku, δίνοντας τον απόλυτο έλεγχο στον διαιτητή της αναμέτρησης. Το 1ο βήμα είναι η ενημέρωση/παραίνεση μέσω μεγάφωνων στους φιλάθλους να σταματήσουν να χρησιμοποιούν ρατσιστικό λόγο. Το 2ο είναι η διακοπή της αναμέτρησης για μερικά λεπτά με τις ομάδες να αποχωρούν για τα αποδυτήρια. Ακολουθεί εκ νέου σύσταση προς τις εξέδρες. Το 3ο και τελευταίο βήμα είναι η οριστική διακοπή του αγώνα και η λεπτομερής αναφορά του περιστατικού στα αρμόδια όργανα της UEFA. [28]
Ορισμένοι διαιτητές ωστόσο δεν έχουν καταφέρει να εφαρμόσουν κατά γράμμα το αντιρατσιστικό πρωτόκολλο. Για παράδειγμα, το 2017 ο Γκανέζος Sulley Muntari, δέχτηκε την 2η κίτρινη κάρτα από τον Danielle Minelli, όταν ο πρώτος αποφάσισε να αποχωρήσει από τον αγωνιστικό χώρο εξαιτίας των προσβολών των οποίων γινόταν δέκτης. [29] Ομοίως, δύο χρόνια αργότερα ο Kalidou Koulibali θα αποβαλλόταν με 2η κίτρινη κάρτα και αυτός, εξαιτίας ενός μαρκαρίσματος στον Matteo Politano, χειροκροτώντας ειρωνικά τον ρέφερι της αναμέτρησης. Νωρίτερα ο αμυντικός της Napoli, είχε ενημερώσει τον διαιτητή Paolo Silvio Mazzoleni για τα όσα ακούγονταν στις εξέδρες, παρόλα αυτά ο ρέφερι αρκέστηκε μόνο σε τρεις παραινέσεις από τα μεγάφωνα. Αντικείμενο σκληρής κριτικής υπήρξε η απόφαση του να μην ακολουθήσει το πρωτόκολλο το οποίο θα υποδείκνυε την οριστική διακοπή του αγώνα. [30]
Αρκετά επιγραμματικά μπορούν ακόμη να αναφερθούν οι υποθέσεις των Aron Winter[31], Stephan El Shaarawy[32], Kevin – Prince Boateng[33], Samuel Eto’o[34], Dalbert Henrique[35], Moise Kean[36], Tiemoue Bakayoko και Franck Kessie[37] , Souleyman Doumbia[38], Juan Jesus[39] οι οποίοι έπεσαν θύματα ρατσιστικών ή μειωτικών χαρακτηρισμών όταν αγωνίζονταν στην Ιταλία.
Η διεθνής εικόνα
Μια ιδεολογία σαν τον ρατσισμό δεν μπορεί να «εγκλωβιστεί» στα γεωγραφικά όρια μιας χώρας, εμφανίζοντας ταυτόχρονα τα ίδια αποτελέσματα με διαφορετικά θύματα.
Ο DaMarcus Beasley, για παράδειγμα, έχει γίνει δέκτης παρόμοιων συμπεριφορών ενόσω αγωνιζόταν στις PSV Eindhoven και Glasgow Rangers τις δυο προηγούμενες δεκαετίες αντίστοιχα. [40] Στον τελικό του Euro 2020 μεταξύ Αγγλίας και Ιταλίας ο οποίος οδηγήθηκε στις διαδικασία των πέναλτι, οι Marcus Rashford, Jadon Sancho και Bukayo Saka αστόχησαν από την άσπρη βούλα. Η Ιταλία πανηγύρισε τον τίτλο ενώ αμέσως στο στόχαστρο των Άγγλων φίλαθλων/ χρηστών social media μπήκαν οι τρεις προαναφερθέντες ποδοσφαιριστές – ως αποδέκτες ρατσιστικών σχολίων. Μάλιστα το θέμα πήρε τέτοιες διαστάσεις ώστε ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Boris Johnson και ο πρίγκηπας William τοποθετήθηκαν δημόσια καταδικάζοντας τα όσα είχαν λεχθεί κατά των ποδοσφαιριστών,[41] ενώ η Αγγλική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία κάλεσε για την άμεση λήψη μέτρων όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.[42]
Πολλοί ποδοσφαιριστές τερματίζουν την καριέρα τους, όπως ο Linton Harris, μην αντέχοντας να σηκώσουν το βάρος των προσβολών που δέχονται είτε ανυπομονούν να έρθει το πλήρωμα του χρόνου ώστε να κρεμάσουν τα παπούτσια τους, όπως ο Danny Rose.[43]
Ο κατάλογος των περιστατικών ανά την Ευρώπη μακραίνει και αρκεί να σημειώσουμε ενδεικτικά τόσο το Ολλανδικό[44] και το Ρωσικό πρωτάθλημα [45] όσο και τα αντίστοιχα επεισόδια σε αγώνες μεταξύ εθνικών ομάδων.[46]
Κοιτάζοντας «πίσω από το δίχτυ»
Ένα κράμα διαφορετικών παραγόντων συνθέτουν την παραπάνω εικόνα, η οποία σαφώς δεν συναντάται μόνο εντός των ποδοσφαιρικών τερέν. O εκτελεστικός διευθυντής της FARE (Football Against Racism in Europe), Piara Powar, σε δηλώσεις[47] του υποστήριξε πως η απάντηση σε όλα τα προαναφερθέντα γεγονότα βρίσκεται στις πολιτικές επιλογές της δεξιάς συντηρητικής κυβέρνησης της Ιταλίας, τα νομοθετήματα της οποίας μπορούν να χαρακτηριστούν ως αντι-μεταναστευτικά και αντι-Αφρικανικά. Η θέση των Αφρό – Ιταλών λοιπόν σε πλείστες περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί υποβαθμισμένη, ή το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι πως στην Ιταλική επικράτεια παρατηρούμε την ύπαρξη πολιτών δύο ταχυτήτων – μια συστημική διάκριση με την σφραγίδα του κράτους. Ναι μεν τους αναγνωρίζουν ως πολίτες – όταν και αν γίνει αυτό – παρόλα αυτά δεν τους εμπεριέχουν σε σημαντικές στιγμές της καθημερινής ζωής.
Μάλιστα σύμφωνα με το Bloomberg,[48] τα περισσότερα ρατσιστικά περιστατικά από κάθε άλλη χώρα στην Ευρώπη εμφανίζονται στην Ιταλία και η ύπαρξη αυτών εμποδίζει την προσέλκυση επίδοξων επενδυτών στο Ιταλικό ποδόσφαιρο.
Τι μπορούμε όμως να μάθουμε από την υπόθεση του Balotelli, η οποία όσο και αν μοιάζει απλή, παρόλα αυτά δεν είναι; Σε μια χώρα στην οποία ορισμένη μερίδα των οπαδών – και κατ’ επέκτασιν των πολίτων – «στέκεται» στο χρώμα του δέρματος και μάλιστα το θεωρεί νομιμοποιητικό παράγοντα αναγνώρισης (ορισμένων κεκτημένων μάλιστα) δικαιωμάτων δεν μπορούμε να περιμένουμε και πολλή διαλλακτικότητα για άτομα όπως ο «Super Mario». Αν συνυπολογίσουμε δε, και το εκρηκτικό του χαρακτήρα του, τότε καταλαβαίνουμε τους λόγους για τους οποίους οι δύο πλευρές θα είναι πάντοτε σε ρήξη.
Ο Balotelli δεν εκφράζει ούτε συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά μιας συγκεκριμένης ταυτότητας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως εκφράζει έναν νέο μοντέλο για τους Αφρό-Ιταλούς αρχικά, αλλά και για όσους θεωρούνται πολιτισμικοί «Άλλοι» εν γένει. Έχει την προβολή, την οικονομική ευμάρεια αλλά και τα μέσα για να διεθνοποιήσει ένα πρόβλημα το οποίο από προσωπικό φαίνεται να αγγίζει αρκετά εκατομμύρια κόσμου. Άλλωστε παραδείγματα αντίστοιχων συμπεριφορών σε αθλητές συναντούμε στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Γαλλία, στις ΗΠΑ και αλλού. Απορρίπτει λοιπόν το παλαιό-συντηρητικό μοντέλο και τις αναχρονιστικές απόψεις περί καθαρού/βέρου Ιταλού, κατακερματίζει την ταυτότητα που θέλει κάποιον να συγκεντρώνει ορισμένα χαρακτηριστικά για να θεωρηθεί Ιταλός και γίνεται ο εκπρόσωπος κάτι διαφορετικού.
Άλλωστε και οι επιθέσεις προς εκείνον απορρέουν από μια χρόνια παθογένεια της Ιταλικής κοινωνίας που βασίζεται στην ξεπερασμένη αντίληψη της αποδοχής με βάση το χρώμα του δέρματος – δεν πρόκειται δηλαδή αυτές οι ακραίες ομάδες να τον αποδεχτούν γιατί στη συνείδηση τους κανένας Ιταλός δεν έχει μαύρο δέρμα. Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε πως αυτές οι προσβολές λειτουργούν εν είδη τιμωρίας προς το πρόσωπο του Balotelli – τα ζητήματα του χαρακτήρα του απλά λειτουργούν ως πρόφαση για περισσότερη στοχοποίηση και επίθεση.
Για αυτό λοιπόν, εν έτη 2022, αν κάτι πρέπει να κάνουμε και να το κάνουμε καλά είναι πρώτα να βάλουμε αγάπη και αλληλοκατανόηση μέσα στο σπίτι μας και έπειτα να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα γύρω μας.
…. Kick racism out of society first and then out of sport!
Εμμανουήλ Σ. Καρούσος
Κοινωνιολόγος – Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
Μέλος του Κέντρου Αφρό – Αμερικανικής Ιστορίας BlackPast.org
** Στον σύνδεσμο που ακολουθεί μπορείτε να ακούσετε την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχα με τον Ραφίκ Αμπντιν περί ρατσισμού και διακρίσεων, όντας καλεσμένος στην εκπομπή “Σηκώσαμε μπαϊΡάκι ΒΡΑΔΙΟΦΩΝιΚΗ Εκπομπή”:
https://www.mixcloud.com/sikosamebairaki/%CF%83%CE%B7%CE%BA%CF%8E%CF%83%CE%B1%CE%BC%CE%B5-%CE%BC%CF%80%CE%B1%CF%8A%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B9-oct-8th-2021/
Βιβλιογραφικές Πηγές
Άρθρα:
Antonsich M., Racism in Italian football reflects the everyday migrant experience, theconversation.com, 7/11/2019, Ανακτήθηκε από: https://theconversation.com/racism-in-italian-football-reflects-the-everyday-migrant-experience-126054
Associated Press, Mario Balotelli hits out at Verona fans after suffering racist abuse, theguardian.com, 3/11/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.theguardian.com/football/2019/nov/03/mario-balotelli-threatens-to-walk-off-over-racist-abuse-at-verona-brescia
Baxter K., Column: Soccer world’s struggle with racism seems never ending, latimes.com, 7/12/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.latimes.com/sports/soccer/story/2019-12-07/soccer-worlds-struggle-with-racism-seems-never-ending
Baxter K., Soccer newsletter: Racism remains an issue for the sport, latimes.com, 10/12/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.latimes.com/sports/story/2019-12-10/soccer-newsletter
Bentson C., Poster of monkeys meant to prevent racism at Italian soccer games raises controversy, abcnews.go.com, 17/12/2019, Ανακτήθηκε από: https://abcnews.go.com/Sports/poster-monkeys-meant-prevent-racism-italian-soccer-games/story?id=67771755
Church B., Bulgaria football chief resigns after England players suffer racist abuse, editon.cnn.com, 15/10/2019, Ανακτήθηκε από: https://edition.cnn.com/2019/10/15/football/england-bulgaria-reaction-racism-spt-intl/index.html
Church B., Dutch soccer set widespread protests against racism, edition.cnn.com, 22/11/2019, Ανακτήθηκε από: https://edition.cnn.com/2019/11/22/football/dutch-football-racism-protests-spt-intl/index.html
Church B. & Mendonca D., Bulgaria charged over racist chanting at England match, edition.cnn.com, 15/10/2019, Ανακτήθηκε από: https://edition.cnn.com/2019/10/15/football/bulgaria-england-racism-uefa-charges-spt-intl/index.html
Church B., & Grez M., Shakhtar Donetsk midfielder Taison banned for one game for reacting to racist abuse, edition.cnn.com, 21/11/2019, Ανακτήθηκε από: https://edition.cnn.com/2019/11/21/football/taison-ban-shakhtar-donetsk-racist-abuse-dynamo-dyiv-spt-intl/index.html
Čizmić A., Why Italian football remains racist, newframe.com, 20/3/2020, Ανακτήθηκε από: https://www.newframe.com/why-italian-football-remains-racist/
Condio R., I “buu” di Cagliari, che autoretePartita sospesa, poi ci pensa Eto’o, lastampa.it, 18/10/2010, Ανακτήθηκε από: https://www.lastampa.it/sport/calcio/2010/10/18/news/i-buu-di-cagliari-che-autorete-br-partita-sospesa-poi-ci-pensa-eto-o-1.36997863/
Deveau S. & Hellier D., Wall Street Has a Plan to Remove Racist Fans From Italian Soccer, Bloomberg.com, 8/8/2020, Ανακτήθηκε από: https://www.bloomberg.com/news/features/2020-08-08/italy-s-serie-a-has-a-racism-problem-wall-street-has-a-plan-to-deal-with-it
Empowering referees to act against racism: UEFA’s three – step procedure, uefa.com, 15/10/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/0256-0f8e70d1f5fd-c982ef234981-1000–empowering-referees-to-act-against-racism-uefa-s-three-step-pro/
Gaddi M., “Racists keep wondering why we call them racist”: Italian football and the long road to understanding its problem, thesefootballtimes.co, 20/12/2019, Ανακτήθηκε από: https://thesefootballtimes.co/2019/12/20/racists-keep-wondering-why-we-call-them-racist-italian-football-and-the-long-road-to-understanding-its-problem/
Girard W., “We are all Koulibaly”: The Napoli Defender’s fight against racism and the context of Calcio’s problem, thesefootballtimes.co, 4/6/2019, Ανακτήθηκε από: https://thesefootballtimes.co/2019/06/04/we-are-all-koulibaly-the-napoli-defenders-fight-against-racism-and-the-context-of-calcios-problems/
Giuffrida A., Italian football racism a scourge of youth game too, say campaigners, theguardian.com, 26/9/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.theguardian.com/world/2019/sep/26/racism-in-italian-football-a-scourge-of-youth-game-too-say-campaigners
Grez M., Dutch football match halted after “Black Pete” chants, edition.cnn.com, 18/11/2019, Ανακτήθηκε από: https://edition.cnn.com/2019/11/18/football/ahmad-mendes-moreira-racist-abuse-fc-den-bosch-excelsior-spt-intl/index.html
Guardian Sport, Arrigo Sacchi: “I’m not racist…but there are too many blacks in youth teams”, theguardian.com, 17/2/2015, Ανακτήθηκε από: https://www.theguardian.com/football/2015/feb/17/arrigo-sacchi-no-racist-too-many-blacks-youth-teams
Hawkins B., Italian football pundit banned from TV channel for making racist remark about Inter forward Romelu Lukaku, talksport.com, 16/9/2019, Ανακτήθηκε από: https://talksport.com/football/601967/italian-pundit-banned-tv-racist-inter-romelu-lukaku/
Kovick M., Is Italy Racist?, wantedinrome.com, 8/11/2021, Ανακτήθηκε από: https://www.wantedinrome.com/news/is-italy-racist.html
New Frame Editorial, Black footballers alone in fighting against racism, newframe.com, 8/4/2014, Ανακτήθηκε από: https://www.newframe.com/black-footballers-alone-fighting-against-racism/
PA Media, Cagliari fined for fans throwing bottles but not racist abuse of Lukaku, /theguardian.com, 17/9/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.theguardian.com/football/2019/sep/17/cagliari-serie-a-avoid-sanction-fans-racist-abuse-romelu-lukaku
Polleci A., Crescono I reati di stampo razzista, ilmanifesto.it, 22/1/2020, Ανακτήθηκε από: https://ilmanifesto.it/crescono-i-reati-di-stampo-razzista
Ramsay G., Romelu Lukaku racially abused by Cagliari fans during Serie A game, edition.cnn.com, 2/9/2019, Ανακτήθηκε από: https://edition.cnn.com/2019/09/02/football/romelu-lukaku-cagliari-inter-milan-serie-a-racism-spt-intl/index.html
Razzismo: El Shaarawy , insulti sono inaccettabili, ansa.it, 23/4/2013, Ανακτήθηκε από: https://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/calcio/2013/04/23/Razzismo-Shaarawy-insulti-sono-inaccettabili_8598833.html
Reuters, Italian FA president Carlo Tavvechio banned over “banana eaters” comment, theguardian.com, 5/11/2014, Ανακτήθηκε από: https://www.theguardian.com/football/2014/nov/05/fifa-italian-fa-president-carlo-tavecchio-banana-eaters
Reuters, Racism was on and off the pitch in Italy, says Ivory Coast’s Doumbia, reuters.com, 15/10/2021, Ανακτήθηκε από: https://www.reuters.com/lifestyle/sports/racism-was-off-pitch-italy-says-ivory-coasts-doumbia-2021-10-15/
Sanghera M., Romelu Lukaku and Chris Smalling : “Black Friday” headline “terrible” – Roma, bbc.com, 5/12/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.bbc.com/sport/football/50668979
Smith R., A Juventus Striker Faced Racist Abuse. His Teammate and His Coach Said He Provoked It., nytimes.com, 3/4/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.nytimes.com/2019/04/03/sports/juventus-racism-moise-kean.html
Smith P., Soccer in the spotlight as Europe grapples with racism on and off the field, nbcnews.com, 14/4/2019, Ανακτήθηκε από: https://www.nbcnews.com/news/world/soccer-spotlight-europe-grapples-racism-field-n992911
Sunderland T., Inter’s Romelu Lukaku Faces Racist Abuse as He Scores Games-Winner vs. Cagliari, bleacherreport.com, 2/9/2019, Ανακτήθηκε από: https://bleacherreport.com/articles/2851970-inters-romelu-lukaku-faces-racial-abuse-after-scoring-game-winner-vs-cagliari
Sunderland T., Inter Ultras Defend Cagliari Fans‘ Racist Abuse of Romelu Lukaku, bleacherreport.com , 3/9/2019, Ανακτήθηκε από: https://bleacherreport.com/articles/2852237-inter-ultras-defend-cagliari-fans-racist-abuse-of-romelu-lukaku
Sullivan B., Three Black Soccer Players Are Facing Racist Abuse After England’s Euro 2020 Defeat, npr.org, 12/7/2021, Ανακτήθηκε από: https://www.npr.org/2021/07/12/1015239599/prince-william-and-boris-johnson-denounce-the-racist-abuse-of-englands-soccer-te
Trouillard S., Tension mounts in Italy amid escalating racially motivated attacks, france24.com, 1/8/2018/, Ανακτήθηκε από: https://www.france24.com/en/20180801-italy-racism-violence-facism-immigration-salvini-far-right-osakue
Vendemiale L., Cori razzisti contro Boateng, sospesa l’amichevole Pro Patria – Milan, ilfattoquotidiano.it, 3/1/2013, Ανακτήθηκε από: https://www.ilfattoquotidiano.it/2013/01/03/dal-pubblico-cori-razzisti-sospesa-lamichevole-pro-patria-milan/460469/
Ιστοσελίδες:
https://www.cronachediordinariorazzismo.org/
[1] . Ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμη και το ζήτημα της «ανάμειξης» της θεωρίας του κοινωνικού δαρβινισμού με τον ρατσισμό.
[3] https://theconversation.com/racism-in-italian-football-reflects-the-everyday-migrant-experience-126054
[4] Μεταφορά του όρου “Bloodline”.
[5] https://www.wantedinrome.com/news/is-italy-racist.html
[6] Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία του Italiani senza Cittadinanza (μτφ. Ιταλοί δίχως Υπηκοότητα) περίπου 1 εκατ. Ιταλοί δεύτερης γενιάς πληρούν τα κριτήρια κτήσης της υπηκοότητας αλλά ακόμη δεν έχει εγκριθεί το αίτημα τους.
[7] https://www.france24.com/en/20180801-italy-racism-violence-facism-immigration-salvini-far-right-osakue
[8] Στις 30 Ιουλίου 2018, η Osakue ενώ βρισκόταν στην γενέτειρα της στο Moncalieri, δέχθηκε στο πρόσωπο ένα αυγό από επιβαίνοντα ενός διερχομένου αυτοκινήτου. Χρειάστηκε μάλιστα χειρουργική επέμβαση για να αφαιρεθεί τμήμα από το κέλυφος του αυγού το οποίο την είχε τραυματίσει στο μάτι.
[9] Είχε σκοράρει ο Lautaro Martinez στο 27’ ενώ είχε ισοφαρίσει για την Cagliari o João Pedro στο 50’.
[10] https://bleacherreport.com/articles/2851970-inters-romelu-lukaku-faces-racial-abuse-after-scoring-game-winner-vs-cagliari
[11] https://edition.cnn.com/2019/09/02/football/romelu-lukaku-cagliari-inter-milan-serie-a-racism-spt-intl/index.html
[12] https://www.theguardian.com/football/2019/sep/17/cagliari-serie-a-avoid-sanction-fans-racist-abuse-romelu-lukaku
[13] https://bleacherreport.com/articles/2852237-inter-ultras-defend-cagliari-fans-racist-abuse-of-romelu-lukaku
[14] https://www.theguardian.com/football/2019/nov/03/mario-balotelli-threatens-to-walk-off-over-racist-abuse-at-verona-brescia
[15] Ανέφερε χαρακτηριστικά πως: «είναι λάθος να αποδοκιμάζουμε τους Μαύρους ποδοσφαιριστές αλλά είναι εξίσου λάθος όταν κάποιος ο οποίος αμείβεται πλουσιοπάροχα να προσπαθεί να εκμαιεύσει ένα πέναλτι βουτώντας στην μεγάλη περιοχή». https://www.newframe.com/why-italian-football-remains-racist/
[16] Είχε δηλώσει πως «(αθλητές) οι οποίοι μέχρι πρότινος έτρωγαν μπανάνες, έχουν γίνει (πλέον) επαγγελματίες». https://theconversation.com/racism-in-italian-football-reflects-the-everyday-migrant-experience-126054
[17] https://www.theguardian.com/football/2014/nov/05/fifa-italian-fa-president-carlo-tavecchio-banana-eaters
[18] https://talksport.com/football/601967/italian-pundit-banned-tv-racist-inter-romelu-lukaku/
[19] https://www.theguardian.com/football/2015/feb/17/arrigo-sacchi-no-racist-too-many-blacks-youth-teams
[20] https://www.bbc.com/sport/football/50668979
[21] Εντύπωση προκαλεί η χρήση των λέξεων: λιντσάρισμα, πολιτική ορθότητα, πλύση εγκεφάλου μαζί στο ίδιο κείμενο.
[22] https://thesefootballtimes.co/2019/12/20/racists-keep-wondering-why-we-call-them-racist-italian-football-and-the-long-road-to-understanding-its-problem/
[23] https://abcnews.go.com/Sports/poster-monkeys-meant-prevent-racism-italian-soccer-games/story?id=67771755
[24] https://theconversation.com/racism-in-italian-football-reflects-the-everyday-migrant-experience-126054
[25] https://www.cronachediordinariorazzismo.org/
[26] https://www.newframe.com/why-italian-football-remains-racist/
[27] https://ilmanifesto.it/crescono-i-reati-di-stampo-razzista
[28] https://www.uefa.com/insideuefa/about-uefa/news/0256-0f8e70d1f5fd-c982ef234981-1000–empowering-referees-to-act-against-racism-uefa-s-three-step-pro/
[29] https://www.newframe.com/black-footballers-alone-fighting-against-racism/
[30] https://thesefootballtimes.co/2019/06/04/we-are-all-koulibaly-the-napoli-defenders-fight-against-racism-and-the-context-of-calcios-problems/
[31] https://www.newframe.com/why-italian-football-remains-racist/
[32] https://www.ansa.it/web/notizie/rubriche/calcio/2013/04/23/Razzismo-Shaarawy-insulti-sono-inaccettabili_8598833.html
[33] https://www.ilfattoquotidiano.it/2013/01/03/dal-pubblico-cori-razzisti-sospesa-lamichevole-pro-patria-milan/460469/
[34] https://www.lastampa.it/sport/calcio/2010/10/18/news/i-buu-di-cagliari-che-autorete-br-partita-sospesa-poi-ci-pensa-eto-o-1.36997863/
[35] https://www.theguardian.com/world/2019/sep/26/racism-in-italian-football-a-scourge-of-youth-game-too-say-campaigners
[36] https://www.nytimes.com/2019/04/03/sports/juventus-racism-moise-kean.html
[37] https://www.bloomberg.com/news/features/2020-08-08/italy-s-serie-a-has-a-racism-problem-wall-street-has-a-plan-to-deal-with-it
[38] https://www.reuters.com/lifestyle/sports/racism-was-off-pitch-italy-says-ivory-coasts-doumbia-2021-10-15/
[39] https://www.latimes.com/sports/story/2019-12-10/soccer-newsletter
[40] Ομοίως και για τον Oguchi Onyewu – αγωνιζόμενος το 2009 για την Standard Liege – τον οποίο αποκάλεσε «βρώμικη μαϊμού» ο τότε αμυντικός της Anderlecht, Jelle Van Damme. Η υπόθεση ακολούθησε την δικαστική οδό.
[41] https://www.npr.org/2021/07/12/1015239599/prince-william-and-boris-johnson-denounce-the-racist-abuse-of-englands-soccer-te
[42] https://www.thefa.com/news/2021/jul/12/20210712-statement-online-abuse-of-england-players
[43] https://www.nbcnews.com/news/world/soccer-spotlight-europe-grapples-racism-field-n992911
[44] Οι οπαδοί της Den Bosch, αποκάλεσαν «Μαύρο Πητ» τον εξτρεμ της Excelsior, Ahmad Mendes Moreira μετά από τέρμα που σημείωσε ο δεύτερος εις βάρος τους. Ο “Zwarte Pite” υπήρξε καρικατούρα της μυθοπλασίας των Κάτω Χωρών – η χρήση του οποίου παρέπεμπε ξεκάθαρα στα φυσικά χαρακτηριστικά του Mendes. Αμέσως υπήρξε έντονη αντίδραση από την Ολλανδική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία αλλά και την τοπική κοινωνία. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στους ακόλουθους συνδέσμους: https://edition.cnn.com/2019/11/18/football/ahmad-mendes-moreira-racist-abuse-fc-den-bosch-excelsior-spt-intl/index.html , https://edition.cnn.com/2019/11/22/football/dutch-football-racism-protests-spt-intl/index.html
[45] O μέσος της Shakhtar Donetsk, Taison, το 2019, αντέδρασε ακριβώς όπως ο Balotelli, πετώντας την μπάλα προς τους φιλάθλους της Dynamo Kyiv, ενιστάμενος για τα όσα είχε ακούσει μέχρι εκείνο το σημείο του αγώνα – κίνηση η οποία είχε ως αποτέλεσμα την τιμωρία μου για 1 αγωνιστική. Για τα πρακτικά της ιστορίας αξίζει να αναφερθεί πως ο διαιτητής της αναμέτρησης δεν διέκοψε το ματς. Πέραν του Taison, η Dynamo Kyiv τιμωρήθηκε με 1 αγωνιστική κεκλεισμένων των θυρών αλλά και χρηματικό πρόστιμο άνω των 20.000€.
[46] Στην αναμέτρηση μεταξύ Βουλγαρίας και Αγγλίας για τα προκριματικά του Euro 2020, οπαδοί της γηπεδούχου Βουλγαρίας εθεάθησαν να χαιρετούν ναζιστικά αλλά και να χρησιμοποιούν ρατσιστικές εκφράσεις έναντι των Άγγλων παικτών. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την έναρξη πειθαρχικού ελέγχου για την Βουλγαρία αλλά και την παραίτηση του προέδρου της Βουλγαρικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας, Borislav Mihaylov. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στους ακόλουθους συνδέσμους: https://edition.cnn.com/2019/10/15/football/bulgaria-england-racism-uefa-charges-spt-intl/index.html , https://edition.cnn.com/2019/10/15/football/england-bulgaria-reaction-racism-spt-intl/index.html
[47] https://www.latimes.com/sports/soccer/story/2019-12-07/soccer-worlds-struggle-with-racism-seems-never-ending
[48] Στο άρθρο των Scott Deveau και David Hellier ξεδιπλώνεται το επενδυτικό σχέδιο μιας ομάδας επιχειρηματιών οι οποίοι θα ήθελαν να λάβουν δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την οικονομική ενίσχυση του ποδοσφαίρου στην Ιταλία. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://www.bloomberg.com/news/features/2020-08-08/italy-s-serie-a-has-a-racism-problem-wall-s/treet-has-a-plan-to-deal-with-it
